การดูดาวเป็นกิจกรรมไม่เคยได้ทำเลยในสมัยเด็ก เพราะบ้านผมไม่ได้มีอุปกรณ์หรือของเล่นราคาแพง พ่อกับแม่ก็ทำงานกันตัวเป็นเกลียว แค่จะส่งเรียนหนังสือก็ต้องประหยัดเงินเต็มที่แล้ว ความรู้เรื่องดาราศาสตร์และดวงดาวจึงไม่เคยเข้ามาอยู่ในหัวคิดเลยตั้งแต่เด็กจนเรียนจบ

ภาพดาวเสาร์วาดโดยขอบฟ้าตอน 5 ขวบ

กว่าผมจะได้เข้าท้องฟ้าจำลองก็ต้องรอจนผมมีลูกและลูกโตสัก 5 ขวบ ความรู้เรื่องดวงดาวเป็นเรื่องไกลตัว อย่างมากก็อ่านหนังสือเกี่ยวกับวิทยาศาสตร์ทั่วไป ไม่ได้เน้นไปที่เรื่องดวงดาว การดูดาวเลยเป็นสิ่งที่ลืมนึกถึงไป สักช่วงปี 2001-2003 ผมจำปีไม่ได้ ประเทศไทยตื่นตัวกับการดูดาวครั้งแรกคือ การดูฝนดาวตก ซึ่งมีการประกาศข่าวว่าจะมีฝนดาวตกจำนวนมากเข้าสู่ท้องฟ้า และสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ก็เลยได้ชักชวนกลุ่มเพื่อนที่เรียน ปริญญาโท และ เพื่อนกลุ่มถ่ายภาพ ไปนอนดูดาวกันริมทะเล นั่นเป็นกิจกรรมครั้งแรกที่ผมได้ดูดาวอย่างตั้งใจ

กล้องดูดาวราคาพันห้าร้อยบาทซื้อเมื่อปี พศ2545

หลังจากนั้นอีกสักปี ผมก็ซื้อกล้องดูดาวราคาถูก เห็นลดราคาในห้างก็เลยซื้อเอาไว้ และก็ได้ทดลองดูดวงจันทร์ ดูพระจันทร์เต็มดวง ทำให้พบกว่า ดวงจันทร์ขรุขระจริงๆ และก็ได้ภาพติดตาที่ประทับใจ กล้องดูดาวตัวไม่เล็กไม่ใหญ่ กว่าจะประกอบขึ้นมาให้พร้อมใช้งานใช้เวลาเกือบครึ่งชั่วโมง กว่าจะตั้งให้เห็นภาพดวงจันทร์ได้ก็เหนื่อยมาก เห็นภาพแล้วก็เพิ่งจะค้นพบว่าดวงจันทร์เคลื่อนที่ได้  จริงๆแล้วมันเป็นการหมุนของโลก  ภาพดวงจันทร์เลยดูเหมือนเคลื่อนที่ออกจากช่องมองภาพตลอดเวลา

ส่องดวงจันทร์จากในบ้าน บังเอิญบ้านมีช่องกระจกที่มองทะลุไปได้

แล้วผมก็เก็บกล้องดูดาวจนลืมไปเลย รู้ตัวอีกที ก็แต่งงาน แถมยังแต่งงานตอนแก่ และเริ่มมีลูก และลูกอายุห้าขวบ เพิ่งจะได้หยิบออกมาเล่นอีกครั้ง ฝุ่นจับชนิดที่ต้องใส่หน้ากากกันฝุ่นก่อนหยิบ โชคดีที่เก็บของไว้ครบทุกชิ้น และคู่มือก็ยังอยู่ เลยได้ประกอบกล้องขึ้นมาอีกครั้ง และลูกก็ได้ลองเล่นด้วย ลูกดูตื่นเต้นไม่แพ้ตัวผมเอง

ขอบฟ้ากำลังจับที่เลนส์ตา

พวกเราพ่อแม่ลูกได้ส่องดวงจันทร์อีกครั้ง ดวงจันทร์ในช่วงเดือนมกราคมปลายเดือน ปี 2561 เป็นช่วงที่เกิดจันทรุปราคาเต็มดวง และเป็นจังหวะที่ดวงจันทร์โคจรใกล้โลกมากที่สุด ภาพดวงจันทร์จะใหญ่ เราเรียกว่า supermoon กล้องดูดาวก็ได้ทำหน้าที่อีกครั้ง เป็นความตื่นเต้น สนุกสนาน และดูได้แรงบันดาลใจดี กล้องดูดาวตัวเดิมตัวนี้มีความสามารถดูดวงจันทร์ได้เต็มดวง มีเลนส์ตาเปลี่ยนได้ 3 ชิ้น ชิ้นแรกให้ภาพเล็กที่สุด ชิ้นต่อมาขยายเพิ่มขึ้นอีกเกือบเท่าตัว และชิ้นสุดท้ายขยายเพิ่มขึ้นมากจนดวงจันทร์ล้นเฟรม แต่ก็แลกมากับการปรับตั้งที่ยากมาก

ภาพ supermoon ตอนเกิด จันทรุปราคา วันที่ 31มกราคม2561 กล้อง eos-m เลนส์ 70-200f2.8

หลังจากที่ดูแต่ดวงจันทร์มาตลอด ผมก็เลยลองเอาไปดูดาวดวงอื่นบ้าง หาข้อมูลในเน็ตพบกว่าผู้คนทั่วโลกจะดูดาวอีก 2 ดวง คือ ดาวพฤหัสและดาวเสาร์ ซึ่งเหตุผลคงเป็นเพราะว่าเป็นดาวดวงใหญ่ที่อยู่ใกล้โลกทำให้สามารถมองเห็นผ่านกล้องแล้วเห็นภาพที่ใหญ่พอจะเห็นรายละเอียด ส่วนดาวบนท้องฟ้าที่เหลือ จะเป็นดาวฤกษ์ที่อยู่ไกลมาก ส่องกล้องยังไงก็ยังเห็นเป็นจุดเหมือนเดิม ไม่ได้ใหญ่ขึ้น ก็เลยเป็นจุดเริ่มต้นให้ลองดูดาวเสาร์ เพราะดาวเสาร์มีเสน่ห์อย่างหนึงคือ มีวงแหวน และลูกผมก็ชอบดาวเสาร์มาก วงแหวนที่เห็นจากภาพตามเน็ตจะเป็นวงแหวนสวยๆราวกับเป็นภาพกราฟิคคอมพิวเตอร์ นั่นทำให้ผมสงสัยว่าวงแหวนจริงๆจะสวยแบบนี้ไหม

ก็เลยเริ่มหาวิธีดูดาวเสาร์ ข้อมูลในเน็ตอธิบายว่าดาวเสาร์เป็นดาวที่มีวงแหวนขนาดใหญ่ สามารถมองเห็นได้จากโลก นอกจากดาวเสาร์แล้ว ดาวยูเรนัส ดาวพฤหัส ดาวเน็บจูน ก็มีวงแหวนเช่นกัน แต่จะเป็นวงแหวนบางๆที่มองไม่เห็นจากโลก และวงแหวนดาวเสาร์ก็ต้องอาศัยมุมเอียงที่เหมาะสมถึงจะเห็นวงแหวนใหญ่ บางช่วงปีเราอาจจะมองเห็นวงแหวนในภาพตัดข้าง เห็นวงแหวนเป็นเพียงเส้นบางๆเท่านั้น และอาจไม่เห็นเลยถ้าบางมากและท้องฟ้าไม่โปร่ง

สมัยกาลิเลโอที่ค้นพบดาวเสาร์ กล้องที่กาลิเลโอใช้เป็นกล้องที่สร้างขึ้นเป็นครั้งแรกของโลก เรียกว่ากล้องกาลิเลโอ กล้องนี้ทำให้เขาค้นพบดวงดาวที่มีวงแหวน แต่ในยุคสมัยนั้นกล้องยังไม่มีคุณภาพมาก สิ่งที่กาลิเลโอมองเห็นและจดบันทึกไว้ก็เพียงแค่ ดาวมีหู บางครั้งก็เป็นดาววงรี และดาวมีหูนี้ เมื่อมองในอีกหลายปีต่อมา พบว่าหูหายไป ซึ่งเป็นความสงสัยของกาลิเลโอในสี่ร้อยปีที่แล้ว

ดาวเสาร์จะเอียงทำมุมเปลี่ยนไปเรื่อยๆ ปีที่มุมเอียงมากจนเห็นวงแหวนชัดเจนที่สุดก็จะเกิดขึ้นทุก 14 ปี หากเป็นปีที่วงแหวนทำมุมราบเรียบจนเรามองเป็นเส้น เราก็อาจจะเห็นดาวเสาร์โล้นๆ เหมือนไม่มีวงแหวน นั่นเป็นภาพที่กาลิเลโอเคยเห็นและบันทึกไว้เป็นคำถามไว้ว่าทำไมดาวเสาร์ไม่มีวงแหวนเหมือนเมื่อก่อน

ปีนี้ปี 2561 ดาวเสาร์ทำมุมเอียงค่อนข้างมาก ทำให้มองจากโลกเห็นดาวเสาร์ที่สมบูรณ์ แต่จะมองได้ชัดหรือไม่ก็ขึ้นอยู่กับคุณภาพกล้องและความโปร่งใสของท้องฟ้า และเดือนนี้ ไม่กี่วันมานี้ ผมก็ได้ลองส่องดูและก็ได้พบกับดาวเสาร์ด้วยตาตัวเอง เป็นจริงอย่างที่ตำราบอกไว้ ดาวเสาร์มีวงแหวนจริงๆ แต่ผมไม่สามารถถ่ายภาพที่เห็นได้ เพราะอุปกรณ์ไม่ดีพอ และ ผมไม่มีกล้องถ่ายภาพที่จะต่อกับกล้องดูดาว ก็เลยขอใช้ภาพจากอินเทอเน็ตของท่านอื่นมาลงไว้แทน ผมเลือกภาพที่มีความเอียงและรายละเอียดของวงแหวนใกล้เคียงกับที่ผมมองเห็นเมื่อวันที่ 14กุมภาพันธ์2561

ภาพดาวเสาร์ ผมปรับมุมเอียงให้ดูคล้ายกับภาพที่ผมเห็นในกล้องดูดาว

ดาวเสาร์เคลื่อนที่เร็วมากเมื่อมองจากในกล้องดูดาว แค่การเอามือจับที่ตัวกล้องก็ทำให้กล้องสั่นจนภาพดาวเสาร์หายไปจากช่องมองภาพแล้ว และการหมุนของโลกก็ทำให้ดูเหมือนดาวเสาร์เคลื่อนที่หนีจากช่องมองภาพไปเรื่อยๆ นั่นทำให้กล้องดูดาวราคาถูกๆตัวนี้ สามารถมองดาวเสาร์ได้แค่ 15 วินาที แล้วดาวเสาร์ก็จะคลื่อนหายไปจากช่องมอง ผมใช้วิธี หมุนขาตั้งกล้องแทน โดยการจับที่ปลายขาตั้งแล้วหมุนตามทีละครั้ง ปรับครั้งหนึ่งก็ดูได้ 15 วินาที แล้วก็หมุนขาตั้งใหม่ แล้วก็เรียกให้ลูกดู ลูกดูเสร็จก็หมุนขาตั้งกันอีกครั้ง การหมุนขาตั้งนี้เป็นเหตุผลให้กล้องดูดาวมีอุปกรณ์เสริมมาขายนั่นคือมอเตอร์ตามดาว แค่ชื่อก็บอกแล้วว่ามันทำหน้าที่อะไร ซึ่งเป็นอุปกรณ์เสริมที่แพงกว่ากล้องของผมอีกหลายเท่าตัว ดังนั้น ไม่ซื้อครับ อดทนหมุนขาตั้งต่อไป

แล้วเราจะรู้ได้ยังไงว่าดวงไหนคือดาวเสาร์ ดาวเสาร์จะโผล่มาให้เราดูกี่โมง และอยู่ทิศไหน นี่คือความยากของคนในสมัยก่อน เพราะไม่มีตัวช่วยเลย ต้องคำนวณต้องวัดกันเหนื่อย แต่กับสมัยนี้ ยุคอินเทอเน็ต เรามี application ในโทรศัพท์มือถือที่ช่วยหาตำแหน่งดาวให้ แค่เปิดโปรแกรมแล้วเอามือถือยกส่องท้องฟ้า จะเห็นดาวบนฟ้าพร้อมชื่อกำกับ ส่องดินจะเห็นดาวที่อยู่ในอีกซีกโลกหนึ่ง เราก็แค่หาดูว่า ดาวเสาร์จะอยู่ฝั่งซีกโลกเดียวกับเรา ตอนกี่โมง application ตัวนี้ชื่อ star chart

และในเช้ามืดวันหนึ่งผมก็เปิดโปรแกรมส่องเล่นๆ ก็พบว่า ดาวเสาร์ขึ้นมาอยู่ตรงกับหน้าบ้าน สามารถมองเห็นด้วยตาเปล่าเป็นจุดสว่างเลย ดวงจันทร์อยู่ด้านล่าง จุดสว่างที่อยู่เหนือตึกขาวด้านขวาบนก็คือดาวเสาร์ ก็เลยรีบวิ่งไปหยิบกล้องดูดาวที่ประกอบไว้แล้วมาตั้ง ใช้เวลาตั้งให้เห็นภาพชัดอยู่สิบนาที จนแน่ใจแล้วว่า นี่คือดาวเสาร์ ก็รีบไปปลุกลูกมาดู ขอบฟ้าก็เลยได้ดูดาวเสาร์วันเดียวกับพ่อเลย ซึ่งผมเห็นดาวเสาร์ด้วยตาตัวเองเห็นวงแหวนของมันครั้งแรกในชีวิตก็วันนี้แหละ

การติดตามข่าวสารทางดาราศาสตร์สามารถหาข้อมูลเพิ่มเติมได้จากเว็บสมาคมดาราศาสตร์ ซึ่งข่าวสารและเหตุการณ์ของดวงดาวในเดือนกุมภาพันธ์2561 นี้จะมีภาพดาวเกิดขึ้นตามนี้

การดูดาวเป็นกิจกรรมที่ใช้เวลาร่วมกันระหว่างพ่อแม่ลูกได้สนุกสนาน ไม่ใช่เพียงแค่การวางกล้องแล้วมอง แต่ช่วงเวลาก่อนหน้านี้ที่จะพูดคุยเรื่องดวงดาว ความรู้เกี่ยวกับดาว ทั้งภาพนิ่งและหนังสือรวมถึงวิดิโอจาก youtube สารคดีต่างๆ ก็เป็นสิ่งที่ทำให้เกิดการใช้เวลาร่วมกัน รวมไปถึงการเดินทางไปเที่ยวพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์ และ ท้องฟ้าจำลอง นอกจากการใช้เวลาอย่างมีคุณค่าแล้ว ลูกยังได้ความอดทน การรอเวลา การแก้ปัญหายุงกัด ความรู้ในการดูแผนที่ ทิศเหนือ ทิศใต้คืออะไร สิ่งเหล่านี้ค่อยๆซึมเข้ามา ทั้งหมดใช้เงินไม่ถึงสองพันบาท

ภาพนี้คือภาพที่ผมถ่ายเอง  ใช้กล้องดิจิทัล canon eos m รุ่น 1 ต่อกับเลนส์ canon 70-200f2.8 ตั้งค่าในกล้องไว้ประมาณ iso3200 f11 สปีดชัตเตอร์ 1/30 วินาที  ซูมไว้ที่ 200mm ซึ่งเมื่อรวมกับตัวคูณของกล้องก็จะเหมือนได้ระยะทางยาวโฟกัส 320mm  ตั้งโฟกัสไว้ที่ infinity แต่ใช้มือหมุนช่วยนิดหน่อยปรับโฟกัสให้ภาพจุดดาวดูเล็กที่สุดในหน้าจอ   การตั้งค่าเหล่านี้ไม่มีค่าตายตัว  อาจจะเปลี่ยนแปลงตามความเหมาะสมของสภาพท้องฟ้า   ภาพที่ได้ทั้งภาพจะเหมือนเป็นจุดขาวๆ  ต้องใช้การซูมดู actual pixel ถึงจะพอเห็นรูปร่างว่ามันเป็นภาพดาวเสาร์ มีวงแหวน ดูไม่กลมแบบดาวทั่วไป